Tarı̇h Vakfı Ankara Tartışmaları Aytek Soner Alpan ile sürüyor

11 Şubat 2022 Cuma günü, saat 19:00’da Tarih Vakfı Ankara Temsilciliği’nde Aytek Soner Alpan ile “Mübadeleden sonra Türkçe-dilli Anadolulu Rumlar” başlıklı bir söyleşi gerçekleştirilecek.

Mübadeleden sonra Türkçe-dilli Anadolulu Rumlar: “Τουρκίαδα κιαβούρ, Γιονανιστάνδα μουχαδζίρ”*

30 Ocak 1923’te Türk ve Yunan Ahalinin Mübadelesine İlişkin Sözleşme’nin imzalanması ile tarihin ilk zorunlu nüfus mübadelesi resmiyete kavuştu. Sözleşmeye göre, mübadele din temelli olacaktı. Başka türlü söyleyecek olursak, Türkiye’deki Rum Ortodoks cemaat ile Yunanistan’daki Müslüman cemaat kadim memleketlerinden koparılırken dillerine ya da etnisitelerine göre değil dini inançlarına bakılarak tasnif edilecekti. Bu nedenle çoğunlukla Anadolu’nun iç kesimlerinde ve Karadeniz’de yaşayan Türkçe konuşan Ortodoks nüfus, tıpkı Yunancanın bir diyalektini konuşan Giritli Müslümanlar gibi, mübadeleye tabi tutularak Yunanistan’a sevk edildiler. Mübadiller Yunanistan’a geldiklerinde savaş nedeniyle iktisaden harap olmuş, sosyopolitik olarak derin biçimde kutuplaşmış, ideolojik bir kriz içinde olan milliyetçi bir topluma adım attılar. Bu zor koşullar altında “düşmanın dilini” ya da yerlilere en az Türkçe kadar anlaşılmaz gelen yerel diyalektleri konuşan mübadillerin işi iki kat daha zordu. Mevcut toplumsal ve siyasi olanaklara erişimden mahrum olan mübadiller yeni “vatanlarında” toplumsal hayata dahil olmak, kendi kaderlerini yakından ilgilendiren siyasete müdahale etmek ve kendilerine dayatılan “dilsizliği” aşmak için çeşitli denemelerde bulunup çeşitli araçlar kullandılar. Gazeteler bu araçlardan biriydi. Bu konuşmanın temel amacı Türkçe konuşan Rum mübadillerin Yunanistan’da yaşadıkları sorunları ve onların tepkilerini incelemek olacak. Bu maksatla konuşma, mübadele sonrasında Yunanistan’da çift-dilli olarak yayın yapan Προσφυγική Φωνή/Μουχατζήρ Σεδασί [Prosfygiki Foni / Muhacir Sedası] isimli gazeteye yoğunlaşacak.

* “Türkiye’de gâvur, Yunanistan’da muhacir”

Lisans öğrenimini Orta Doğu Teknik Üniversitesi Fizik bölümünde tamamlayan Aytek Soner Alpan, yüksek lisans derecesini aynı üniversitenin İktisat Bölümü’nde 1923 Türk-Yunan Nüfus Mübadelesi’nin iktisadi etkilerini incelediği yüksek lisans teziyle aldı. Bu süre zarfında ODTÜ’de araştırma görevlisi olarak görev yaptı. Kaliforniya Üniversitesi, San Diego’nun Tarih Bölümü’ne burslu olarak kabul edildi ve orada mübadelenin sosyal tarihi ve hafıza oluşumuna odaklanarak doktora çalışmalarını yürüttü. Doktora araştırması esnasında Girit Üniversitesi, Atina Üniversitesi, Küçük Asya Araştırmaları Merkezi, Yunanistan Ulusal Araştırma Vakfı ve Orient Institut İstanbul’da araştırmacı olarak çalıştı. Zorunlu yerinden edilme pratikleri bağlamında tarih ile bellek arasındaki ilişkiye odaklanan ve bunun 1923 Nüfus Mübadelesi başlığındaki tezahürleri üzerine çalışmaya devam eden Aytek Soner Alpan’ın konu üzerine yayımlanmış makaleleri ve ortak editörü olduğu yayımlanmış bir kitabı bulunmaktadır.